Schoener Willem Barents in Museum Mesdag

In 1880 reisde de Haagse kunstenaar Louis Apol (1850-1936) met de schoener Willem Barents mee met een poolexpeditie naar Nova Zembla. Apol behoort tot de Haagse School en was specialist op het gebied van Hollandse winterlandschappen. Tijdens zijn verblijf van vier maanden aan boord maakte Apol zo’n 200 tekeningen en aquarellen en schreef hij een reisverslag.  Een deel daarvan is van 19 oktober 2019 tot 1 maart 2020 te zien in Museum Mesdag .

De schoener Willem Barents, waarmee van 1878 tot 1884 zeven Nederlandse poolexpedities werden ondernomen, is in 1878 in opdracht van het Hoofdcomité voor de IJszeevaart van stapel gelopen op de werf Concordia van de firma Meursing & Huygens.

Ons poolschip

Op de werf Concordia, van de firma Meursing & Huygens, gelegen aan de Oostenburger Voorstraat, op Kattenburg, staat sedert het begin van December het schoenerjacht op stapel, waarmede jong-Holland de Nederlandsche vlag weder eens vertoonen zal in die Noordpoolzeeën, waar zij in vroeger eeuwen het eerst en het meest werd gezien.

Het Nieuws van den Dag, 26 februari 1878

De schoener, een bescheiden scheepje van 24 meter lang maar geheel gebouwd en ingericht voor de ijsvaart, is veelvuldig afgebeeld door Apol. Meestal is het schip klein weergegeven in een overweldigend landschap, waarmee de kwetsbaarheid van poolreizigers en de grootsheid van de natuur worden benadrukt.

Trailer van tentoonstelling Louis Apol op Nova Zembla in Museum Mesdag

Werk van Apol is onder andere te vinden in het Rijksmuseum in Amsterdam, het Singer Museum in Laren, het Teylers Museum in Haarlem en in het Gemeentemuseum Den Haag.

Claude Monet aan het Oosterdok

Claude Monet, de bekende Franse impressionistische schilder, heeft tijdens verblijf van meerdere maanden in Nederland 42 schilderijen gemaakt van Hollandse taferelen. Zijn eerste bezoek was een lange periode van juni tot oktober 1871 in voornamelijk Zaandam en kort in Amsterdam. Zijn laatste bezoek was in 1886 op uitnodiging van Nederlandse bewonderaars. 100 jaar na dat laatste bezoek, in 1986, organiseerde het Van Gogh museum een tentoonstelling: Monet in Holland. Onlangs heb ik het gelijknamige boek op de kop getikt en ik zat daar, in voorbereiding op een lang weekend Parijs, eens in te bladeren. Mijn oog viel op onderstaand schilderij. Had ik dit tafereel niet eerder gezien?

Ik herinnerde mij een foto van schepen die zijn afgemeerd in het Oosterdok, waaronder de Merapi, een in 1870 als Anna Elisabeth op werf de Nachtegaal voor W.H. en A.H. Meursing gebouwd zeilschip. De scheepsnaam is duidelijk leesbaar op de achtersteven. Het type en de positie van de schepen, en in het bijzonder de aanwezigheid van roeibootjes, vertoont opvallend veel gelijkenis met het schilderij van Monet.

De foto is echter gedateerd op 1874 terwijl volgens het boek Monet in Holland het schilderij moet stammen uit 1871. Even zoeken op internet leert dat dit doek inmiddels op 1874 is gedateerd. Van begin 1874 zijn er helemaal geen aanwijzingen bewaard gebleven waar Monet zich toen bevond. Monets biograaf Wildenstein komt op biografische en stilistische gronden tot de conclusie dat de Amsterdamse schilderijen in 1874 geplaatst moeten worden en Monet dus in die periode in Nederland was. Dat blijkt onder meer uit het schilderij van schepen in het Oosterdok, geschilderd in een stijl die duidelijk verder is geëvolueerd sinds zijn Zaanse tijd. Ook is het linnen dat Monet gebruikte anders dan dat in 1871 en tonen enkele Amsterdamse doeken winterse taferelen met sneeuw.
Het is dus mogelijk dat Monet in 1874 de op werf de Nachtegaal gebouwde Merapi heeft geschilderd.

Schepen voor anker in het Oosterdok, toegeschreven aan Andries Jaeger, Rijksmuseum.
De haven van Amsterdam door Claude Monet, 1874 (particulier bezit)
Schepen voor anker in het Oosterdok, toegeschreven aan Andries Jaeger, Rijksmuseum.

In de online collectie van het Rijksmuseum vond ik ook nog een andere foto, die ook wordt toegeschreven aan fotograaf Andries Jaeger, met vrijwel dezelfde compositie met schepen in het Oosterdok. Op de plaats waar de Merapi lag ligt nu duidelijk een ander schip. En dat schip vertoont grotere gelijkenis met het schip op het schilderij van Monet. Er werd dus geen schip van de Meursing werven door Monet vereeuwigd?

Bronnen:

Monet in Holland, Uitgeverij Waanders, Zwolle/Rijksmuseum Vincent van Gogh, Amsterdam. 1986.

Rijksstudio, Rijksmuseum

In de haven van Rouen?

In het Musée des Beaux-Arts in Rouen hangt een impressionistisch schilderij van Albert Lebourg (1849-1929). Het trok mijn aandacht vanwege het schip dat is afgebeeld. Het is waarschijnlijk een clipper-bark zoals op de werven van de scheepsbouwers Meursing werd gebouwd. De titel van het in 1888 gemaakte schilderij is ‘Navire norvégien dans le port de Rouen’ (Noors schip in de haven van Rouen).

Navire norvégien dans le port de Rouen, Albert Lebourg, 1888. Musée des Beaux-Arts, Rouen.

Er zijn meerdere schepen van de werven Meursing doorverkocht aan Noorse reders. Is dit misschien de in 1874 door W.H. & A.H. Meursing in Nieuwendam gebouwde clipper-bark Thorbecke? Dat schip is in 1875 voor f 124.000 verkocht aan de Firma A. Hendrichs & Co. en herdoopt tot Sindoro en in 1888 voor f 18.000 verkocht aan Noorwegen. Met zijn 953 ton en 3 masten kloppen afmetingen en type ogenschijnlijk wel. Maar heeft dit schip in 1888, toen de schilder zijn ezel op de kade langs de Seine neerzette, ook Rouen aangedaan? Of is dit een ander schip dat onder Noorse vlag vaart? Dat vraagt nader onderzoek. Of komen we hier nooit achter?