Schepen voor van Eeghen & Co

Piet van Eeghen, telg uit een rijke handelsfamilie, stond aan het hoofd van de handelsfirma Van Eeghen & Co en had daarnaast nog vele andere functies, waaronder die van president van de Nederlandse Bank. Van Eeghen wilde zijn geld inzetten om de maatschappij te verbeteren, gedreven door zijn geloof (dopsgezind) en geholpen door zijn vele invloedrijke en vermogende vrienden. Het boek dat Laura van Hasselt over Piet van Eeghen schreef heeft dan ook de titel gekregen: Geld, geloof en goede vrienden.

Piet van Eeghen is relatief onbekend, maar heeft een belangrijke rol gespeeld in de metamorfose van Amsterdam in de 19e eeuw. Voor talloze van zijn projecten richtte hij een organisatie op waarvan hij vaak voorzitter was en een van de grootste financiers.

Om der een paar te noemen:

  • Stichten van het Prinsengrachtziekenhuis, het eerste moderne ziekenhuis
  • Opvanghuizen voor gevallen vrouwen en verwilderde jongens
  • Sociale volkshuisvesting, fatsoenlijke betaalbare woningen voor minder vermogenden
  • Realisatie van het Vondelpark, plek voor ontspanning en natuurbeleving in de stad
  • Stedelijk Museum, moderne kunst die iedereen van moet kunnen beleven

Het boek van Laura van Hasselt zal er hopelijk toe bijdragen dat Piet van Eeghen, die zijn maatschappelijke activiteiten grotendeels achter de schermen verrichtte, meer bekendheid zal krijgen.

Handelhuis Van Eeghen & Co verdiende veel geld aan de handel met De Oost (Nederlands Indie). Daarvoor zetten zij van 1851 tot 1888 eigen zeilschepen in en waren daarmee als het ware ook reders. In 1873 bestelde Van Eeghen & Co een fregatschip bij de firma Meursing & Huijgens. Dit schip, dat werd gebouwd op de werf Concordia, kreeg de naam ‘Amsterdam’. In 1874 werd een tweede schip van dezelfde werf opgeleverd, het fregatschip Amstel. Beide schepen waren composiet gebouwd volgens de gepatenteerde methode van Wicher Hooite Meursing.

In het Stadsarchief Amsterdam bevinden zich in het archief van Handelshuis Van Eeghen & Co verschillende stukken over deze schepen. Zo ook het bestek van fregatschip Amstel, ondertekend door Van Eeghen. Wie heeft ondertekend namens Meursing & Huygens is wat curieus, aangezien de firmanten Meursing en Huygens toch echt twee verschillende personen waren maar wel één handtekening zetten.

Bron: Stadsarchief Amsterdam

Fregatschip Amsterdam, 1873

Fregatschip Amsterdam is het tot dan toe grootste schip dat op een werf van de Meursings wordt gebouwd: een composiet gebouwd schip van 1482 ton met drie masten, 2 dekken. Het schip heeft bijna 30 jaar gevaren, maar niet altijd bij Van Eeghen & Co. In 1887 wordt de Amsterdam verkocht aan de Firma A. Hendrichs & Co te Amsterdam waarbij het wordt omgedoopt tot Ardjoeno en aangepast tot bark. In 1899 wordt de Ardjoeno verkocht aan A. Hemmes Sr. in Emden in Duisland, en omgedoopt tot Silo. Drie jaar later, op 21 augustus 1902, verliest het schip in een storm gedeeltelijk de zeilen en ra’s en loopt andere schade op. Het is dan in ballast op weg van de Table Bay (Zuid-Afrika) naar Chemainus B.C. (westkust van Canada). Op 5 september 1902 werd het beschadigde schip de haven van Nagasaki binnengesleept en daar afgekeurd.

De tewaterlating van fregatschip de Amsterdam op 11 januari 1873. George Lourens Kiers (1838 – 1916), Stadsarchief Amsterdam.
Het barkschip Amsterdam in volle glorie. Nicolaas Martinus Wijdoogen (1824-1898). Scheepvaartmuseum Amsterdam.
De Silo (voorheen Amsterdam, Ardjoeno) met stormschade in 1902. Bron onbekend.

De Amsterdam en de Amstel waren niet de enige schepen in eigendom of door Van Eeghen & Co gereed. Het waren wel de laatste.

PeriodeSchipThuishaven
1851 – 1865Capella (in 1865 overzeild)Amsterdam
1852 – 1872Alcyone (in 1872 vermist)Amsterdam
1853 – 1873Bellatrix (in 1873 verkocht naar Duitsland)Amsterdam
1855 – 1876Electra (voorheen Witch Of The Wave, in 1876 tot bark gemaakt)Amsterdam
1873 – 1888Amsterdam (in 1888 omgedoopt tot Ardjoeno en verkocht aan A. Hendrichs & Co.)Amsterdam
1874 – 1885AmstelAmsterdam
Bron: Piet’s Scheepsindex.

Tentoonstelling Drijfveer

Op de tentoonstelling Drijfveer | 100 jaar verzamelen in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam hangen 23 foto’s van Jan Frederik Meursing van 10 verschillende stadia van de bouw van de clipper Van Galen (1891). Ook wordt er aandacht besteed aan de poolexpedities met de door Meursing & Huygens gebouwde Willem Barents (1878).

Het Scheepvaartmuseum belicht in de tentoonstelling de drijfveren die ten grondslag liggen aan de opbouw van de museumcollectie en legt verhalen bloot van meer dan 350 nooit eerder vertoonde objecten.

Foto’s van de Van Galen door Jan F. Meursing op tentoonstelling Drijfveer in Scheepvaartmuseum

De keuze voor de opstelling waarin de foto’s van de Van Galen zijn opgehangen zegt iets over het belang dat het museum toekent aan de foto’s, zo zegt Sara Keijzer, conservator fotografie en film van het Scheepvaartmuseum. De 10 verschillende stadia hangen chronologisch van links naar rechts. Dat is niets bijzonders. Maar het museum bezit en bewaart van een aantal foto’s een tweede en zelfs derde afdruk. De afdrukken verschillen soms van techniek (albumine, zilverdruk) maar ook als dat niet het geval is zijn de foto’s het bewaren waard. Dit wordt zichtbaar gemaakt door de “dubbele” exemplaren boven of onder elkaar te hangen. Zo ontstaat een interessante collage. Frappant zijn de kleine details die zichtbaar zijn op de haarscherpe foto’s zoals de voorwerpen en gereedschappen die op de werf aanwezig zijn en werklieden die poseren.

Op de Nederlandse poolexpedities met de door Meursing & Huygens op de werf Concordia gebouwde Willem Barents reisde fotograaf William Grant mee. Op de tentoonstelling zijn een fotoboek met zijn foto’s van de expeditie van 1878 en een kist met negatieven (grote glasplaten) te zien. Voor het ontwikkelen van de negatieven was een speciale ruimte in de Willem Barents ingebouwd.

Fotoalbum W.S.A. Grant

Negatieven van William Grant

Matroos Gerrit Westerneng maakte tijdens de reis tekeningen, waarvan er een paar op de tentoonstelling te bewonderen zijn. Eén daarvan is een tekening van de Willem Barents die is afgemeerd aan het pakijs.

Tekeningen van Gerrit Westerneng, circa 1878-1884

De tentoonstelling loopt van 1 oktober 2016 t/m 2 juli 2017.

Tentoonstelling Amsterdam 1900

Op de tentoonstelling Amsterdam 1900 in het Stadsarchief Amsterdam zijn enkele foto’s van Jan Frederik Meursing te zien, naast vele andere fraaie foto’s van bekende en onbekende fotografen.

Jan Frederik Meursing (1855-1930).
Graansilo’s in aanbouw aan het Y te Amsterdam, 23 oktober 1896. Albuminedruk.
Het slaan van de laatste paal voor de nieuwe graansilo van de firma Korthals Altes aan de Westerdoksdijk 51. Scheepsbouwer en machinefabrikant Meursing leverde de machines voor de graansilo. Hij was ook amateurfotograaf. Met een grote platencamera maakte hij opnamen van zijn eigen bedrijf en van schepen in de haven. Volgens de overlevering zou Meursing hebben leren fotograferen van Pieter of Gustaaf Oosterhuis.

In de vitrine met werk gerelateerde onderwerpen is een grote foto van Jan Frederik Meursing te zien van de schade aan de bark Thorbecke VII na een aanvaring op het Noorzeekanaal.

Verbluffend bij deze foto is de scherpte waarmee elk detail haarfijn is vastgelegd. Dat zie je pas echt goed als je voor het origineel staat. De versplinterde rand van de V-vormige bres die in het schip is geslagen wordt tastbaar pijnlijk. De kwaliteit van een goed scherp genomen foto op een grote glasplaat overtreft die van de meeste moderne camera’s.
Deze foto is helaas niet opgenomen in het boek dat bij de tentoonstelling is verschenen.

Na een zeer gelukkige reis is, gelijk wij zaterdag met een enkel woord konden melden – de THORBECKE VII, met rijst beladen van Java, rederij Van Meursing alhier, in het gezicht van de plaats van bestemming aangevaren en gezonken. Een paar minuten vóór het gehucht Buitenhuizen, dit is ongeveer halfweg IJmuiden – Amsterdam, ligt het fraaie schip zóver onder water, dat de golven over het dek spoelen. Het achterdek steekt circa 6 voet boven water en ook de boeg duikt op. Het vaartuig ligt dwars in het kanaal en de weg gesplinterde verschansing bij de boeg wijst het punt van de aanvaring aan. Waar de aanvaring plaats had, maakt het kanaal een bocht. Bij de aanvaring stopte de P. CALAND onmiddellijk, maar de vaart van de stoomboot was nog te sterk. Schier op het zelfde ogenblik van de aanvaring zag men het schip zinken. Na vijf minuten stond het dek onder water.
Op de CALAND zelf was de stoot bijna niet merkbaar. De boot, die nog altijd vóór het gezonken schip ligt, heeft dan ook geen schade geleden. Alleen is de stootketting geknapt en het ornament aan de boeg beschadigd. Het ongeluk had zaterdag 2 uur 20 minuten plaats. [..]

Nieuwe Rotterdamse Courant, 24 december 1889

De tentoonstelling Amsterdam 1900 in het Stadsarchief Amsterdam liep van 16 oktober 2016 t/m 5 februari 2017.

Intocht Sinterklaas Amsterdam 2016

stoomboot_webZondag 13 november komt Sinterklaas aan in Amsterdam met een prachtige stoomboot die als twee druppels water lijkt op de door Jan Frederik Meursing op de werf de Nachtegaal gebouwde Christiaan Brunings.

De stoomboot vaart de volgende route: De Omval, Weesperzijde, Ceintuurbaan, Sarphatistraat, Amstelsluizen bij Theater Carré, Nieuwe Herengracht,Entrepotdok, Aankomst Kom bij het Scheepvaartmuseum. Van 13:30 tot 16:00 uur is de stoomboot van Sinterklaas te bezoeken bij het Scheepvaartmuseum.

Meer informatie: Sint in Amsterdam

Foto’s: Intocht goed bezocht en zonder incidenten – Parool

 

Kunstwerk Wicher Meursing tegenover werf

Op de Westerdoksdijk in Amsterdam is op vrijdag 28 augustus 2015 een kinetisch kunstwerk van Wicher Meursing onthuld. Hij heeft deze bijzondere gebeurtenis niet meer meegemaakt. Wicher is overleden op 30 mei 2015 op 87 jarige leeftijd. Op de website van de Nederlandse Kring voor Beeldhouwers is een mooi in memoriam gepubliceerd.

Wicher was de oudste kleinzoon van scheepsbouwmeester Jan Frederik Meursing. Hij is geboren in 1928. Jan Frederik, die overleed in 1930, heeft de jonge Wicher dus nog als baby meegemaakt.

Wicher woonde en werkte meer dan 50 jaar in zijn atelier op de derde etage van een pakhuis op het Prinseneiland. Dat is op een steenworp afstand van de locatie van scheepswerf De Nachtegaal op het Bickerseiland.
Wicher is in de jaren 1950 klassiek geschoold als beeldhouwer. Vanaf de jaren 1970 heeft hij zich bezig gehouden met abstracte kunst en met name met bewegende ‘kinetische’ kunstwerken. Soms voortbewogen door een onzichtbare elektromotor maar dikwijls ook door de wind in beweging gebracht. Net als de zeilschepen die bij zijn opa op de werf van stapel liepen. Het enorme windobject tegenover de vroegere scheepswerf de Nachtegaal heeft dan ook een grote symbolische en historische betekenis.


Zie voor meer informatie over leven en werk van kunstenaar Wicher Meursing: www.wichermeursing.nl

Christiaan Brunings bij Sail Amsterdam 2015

Op Sail Amsterdam 2015 konden de zeilschepen vanaf het water worden bewonderd aan boord van de Christiaan Brunings. Deze stoomijsbreker is door Jan Frederik Meursing op werf De Nachtegaal in 1900 gebouwd en wordt door vrijwilligers bij het Scheepvaartmuseum in onderhouden en bevaren.
Helaas is er geen enkele clipper van de werven Meursing meer in de vaart, dus varen langs een zeilschip van dezelfde werf zit er niet in. De vele tallships roepen wel de sfeer van de glorietijd van de clippers op.

Foto’s: Lukas Meursing.