Op de website Groenegraf.nl en in de Baarnse Courant van 21 oktober 2019 staat een uitgebreid artikel over de scheepsbouwers en reders Meursing en hun relatie tot Baarn. Het artikel is deel 3 in de reeks ‘Baarn op de wereldzeeën’ en geschreven door Ed Vermeulen, die zelf in een later tijdperk inscheepte op schepen van de Rotterdamse rederij Van Nievelt, Goudriaan & Co’s Stoomvaart Mij (zie deel 1 en deel 2). Het artikel is deels gebaseerd op informatie van deze website, welke ook de bron is voor een aantal illustraties.
Composietbark ‘Baarn’ (1879-1899) gebouwd op werf De Nachtegaal te Amsterdam, scheepsbouwmeester en reder J.F. Meursing, Amsterdam. Foto Jacob Olie, 1 augustus 1895. Collectie Stadsarchief Amsterdam.
Claude Monet, de bekende Franse impressionistische schilder, heeft tijdens verblijf van meerdere maanden in Nederland 42 schilderijen gemaakt van Hollandse taferelen. Zijn eerste bezoek was een lange periode van juni tot oktober 1871 in voornamelijk Zaandam en kort in Amsterdam. Zijn laatste bezoek was in 1886 op uitnodiging van Nederlandse bewonderaars. 100 jaar na dat laatste bezoek, in 1986, organiseerde het Van Gogh museum een tentoonstelling: Monet in Holland. Onlangs heb ik het gelijknamige boek op de kop getikt en ik zat daar, in voorbereiding op een lang weekend Parijs, eens in te bladeren. Mijn oog viel op onderstaand schilderij. Had ik dit tafereel niet eerder gezien?
Ik herinnerde mij een foto van schepen die zijn afgemeerd in het Oosterdok, waaronder de Merapi, een in 1870 als Anna Elisabeth op werf de Nachtegaal voor W.H. en A.H. Meursing gebouwd zeilschip. De scheepsnaam is duidelijk leesbaar op de achtersteven. Het type en de positie van de schepen, en in het bijzonder de aanwezigheid van roeibootjes, vertoont opvallend veel gelijkenis met het schilderij van Monet.
De foto is echter gedateerd op 1874 terwijl volgens het boek Monet in Holland het schilderij moet stammen uit 1871. Even zoeken op internet leert dat dit doek inmiddels op 1874 is gedateerd. Van begin 1874 zijn er helemaal geen aanwijzingen bewaard gebleven waar Monet zich toen bevond. Monets biograaf Wildenstein komt op biografische en stilistische gronden tot de conclusie dat de Amsterdamse schilderijen in 1874 geplaatst moeten worden en Monet dus in die periode in Nederland was. Dat blijkt onder meer uit het schilderij van schepen in het Oosterdok, geschilderd in een stijl die duidelijk verder is geëvolueerd sinds zijn Zaanse tijd. Ook is het linnen dat Monet gebruikte anders dan dat in 1871 en tonen enkele Amsterdamse doeken winterse taferelen met sneeuw. Het is dus mogelijk dat Monet in 1874 de op werf de Nachtegaal gebouwde Merapi heeft geschilderd.
Schepen voor anker in het Oosterdok, toegeschreven aan Andries Jaeger, Rijksmuseum.De haven van Amsterdam door Claude Monet, 1874 (particulier bezit)Schepen voor anker in het Oosterdok, toegeschreven aan Andries Jaeger, Rijksmuseum.
In de online collectie van het Rijksmuseum vond ik ook nog een andere foto, die ook wordt toegeschreven aan fotograaf Andries Jaeger, met vrijwel dezelfde compositie met schepen in het Oosterdok. Op de plaats waar de Merapi lag ligt nu duidelijk een ander schip. En dat schip vertoont grotere gelijkenis met het schip op het schilderij van Monet. Er werd dus geen schip van de Meursing werven door Monet vereeuwigd?
Bronnen:
Monet in Holland, Uitgeverij Waanders, Zwolle/Rijksmuseum Vincent van Gogh, Amsterdam. 1986.
Er blijkt een set postzegels te bestaan met als thema de clipper Thorbecke I die in 1875 gebouwd is bij de werven Meursing. Het is een curieus drietal verschillende postzegels, uitgebracht door Grenada in 2009. Het eilandstaatje Grenada, dat ligt in de zuidoostelijke Caribische zee en onderdeel is van het Brits Gemenebest, geeft enorm veel postzegels uit met zeer uiteenlopende thema’s. Zeilschepen zijn overigens een populair thema als afbeelding op postzegels wereldwijd.
De zegels zitten in een zegelvel dat onderdeel uitmaakt van een serie: The world’s most famous ships. Deze is uitgegeven naar aanleiding van Sail 2010. Er komen ook enkele andere Nederlandse clippers in de reeks voor, zoals de Kosmopoliet I (scheepswerf Merwede, scheepsbouwmeester Pieter Blussé), de Voorlichter (scheepswerf Smit te Alblasserdam, scheepsbouwmeester Jan Smit Czn), de Batavier (scheepswerf Smit te Kinderdijk, scheepsbouwmeester Leendert Smit), de Argo (scheepswerf Hoboken te Rotterdam, scheepsbouwmeester Anthony van Hoboken), Philips van Marnix (scheepsbouwmeester Bastiaan Pot), de California (scheepswerf Smit te Slikkerveer, scheepsbouwmeester Jan Smit Fzn) en de Noach (Fop Smit senior), evenals de tussen 1997 en 2000 gebouwde Stad Amsterdam.
De set Thorbecke I bestaat uit twee postzegels met een schilderij van zeeschilder C.A. de Vries van het schip, twee postzegels met een foto van Pieter Oosterhuis van ‘Meursing shipyard’ de Nachtegaal en twee postzegels met een foto van scheepsbouwmeester Wicher Hooite Meursing.
Er is echter iets vreemds aan de hand. Het schilderij is niet van de Thorbecke I (bouwjaar 1875), maar van de Thorbecke (later Sindoro, bouwjaar 1874), zie ook de lijst van schepen. Beide schepen zijn, evenals de latere Thorbecke II t/m VII, niet op de afgebeelde werf de Nachtegaal gebouwd maar op de werf in Nieuwendam. Deze werf werd toen geleid door scheepsbouwmeester Aalrik Hooite Meursing, en dus niet door de op de zegels afgebeelde broer Wicher Hooite Meursing. De laatste gaf leiding aan werf de Nachtegaal op het Bickerseiland in Amsterdam.
Alle drie de afbeeldingen staan in het boek ‘Nederlandse clippers’ van Ron de Vos (Uitgeverij Van Wijnen, 2003). De maker van de postzegels zal vermoedelijk over dit boek hebben beschikt maar was de Nederlandse taal niet machtig.
In het Musée des Beaux-Arts in Rouen hangt een impressionistisch schilderij van Albert Lebourg (1849-1929). Het trok mijn aandacht vanwege het schip dat is afgebeeld. Het is waarschijnlijk een clipper-bark zoals op de werven van de scheepsbouwers Meursing werd gebouwd. De titel van het in 1888 gemaakte schilderij is ‘Navire norvégien dans le port de Rouen’ (Noors schip in de haven van Rouen).
Er zijn meerdere schepen van de werven Meursing doorverkocht aan Noorse reders. Is dit misschien de in 1874 door W.H. & A.H. Meursing in Nieuwendam gebouwde clipper-bark Thorbecke? Dat schip is in 1875 voor f 124.000 verkocht aan de Firma A. Hendrichs & Co. en herdoopt tot Sindoro en in 1888 voor f 18.000 verkocht aan Noorwegen. Met zijn 953 ton en 3 masten kloppen afmetingen en type ogenschijnlijk wel. Maar heeft dit schip in 1888, toen de schilder zijn ezel op de kade langs de Seine neerzette, ook Rouen aangedaan? Of is dit een ander schip dat onder Noorse vlag vaart? Dat vraagt nader onderzoek. Of komen we hier nooit achter?
Vanaf 25 januari 2017 zendt de VPRO de vierdelige serie De Maatschap uit. Villa Liliane in Baarn, voormalig woonhuis van Wicher Hooite Meursing, is in de serie het woonhuis van de advocatenfamilie Meyer. Villa Liliane stond oorspronkelijk op de hoek van de Eemnesserweg en de Veldstraat in Baarn. Wicher Hooite liet de villa afbreken en in 1894 herbouwen aan de Wilhelminalaan in Baarn.
Oorspronkelijk stond er een houten torentje op het huis van waaruit scheepsbouwmeester en reder Wicher Hooite bij helder weer zijn schepen op de Zuiderzee kon zien aankomen, zo gaat het verhaal. De spits op de traptoren is in de zestiger jaren van de twintigste eeuw verwijderd.
Na het overlijden van Wicher Hooite in 1902 worden zijn dochter Ida Geertruida Meursing en haar echtgenoot Marinus Korthals Altes de bewoners van Villa Liliane. Marinus was directeur van een Rotterdams graanoverslagbedrijf en commissaris bij de Phoenix brouwerij in Amersfoort.
In 1918 is de zogenaamde ‘houten kamer’ aangebouwd en ingericht door grafisch vormgever en interieurarchitect Nico de Koo. Hij liet onder andere kostbare houten wandbetimmering aanbrengen, het plafond bekleden met gesneden linoleumvelden en in de hal hangen geëtste eternietplaten. Deze zijn in de serie herkenbaar. Er is een eternietplaat met figuren die graan dorsen en een met een afbeelding van de clipper Baarn van scheepsbouwmeester. Zie de afbeelding hiernaast (al lijkt die niet erg op een clipper). Deze heb ik nog niet op het scherm voorbij zien komen.
Ida Geertruida Meursing en Marinus Korthals Altes wonen in Villa Liliane tot 1922, het jaar waarin zij beiden overlijden (Ida 19 april, Marius 10 augustus). Het huis wordt in 1923 verkocht waarbij het huis als volgt wordt aangeprezen in een advertentie in het Algemeen Dagblad van 7 maart 1923.
“De bijzonder gunstig gelegen en keurig onderhouden buitenplaats genaamd “LILIANE” te Baarn, aan de Wilhelminalaan Nos 8 en 9, bestaande uit hecht en sterk gebouwd Heerenhuis met grooten zeer fraai aangelegde tuin, waarin zich bevinden oranjerie, bloemen, druiven- en perzikenkassen, voorts: centraal verwarmde Autogarage met Chauffeurswoning, tennisveld, hondenkennel enz ter gezamenlijke grootte va 1.48.98 H.A.. Het perceel is voorzien van centrale verwarming, Electrisch licht, gas- en waterleiding.”
Briefkaart van Huize Liliane te Baarn vanaf de tuin gezien
Villa Liliane is vaker voor opnamen gebruikt, zo ook voor de serie Prettig geregeld met onder andere Peter Faber. In Max TV Wijzer blikt Peter Faber in Villa Liliane terug.
De oprit van Villa Liliane in de beginscène van deel 1 van De Maatschap (3:38)
Aflevering 1, het nieuwe huis van advocaat Meyer en zijn gezin (44:53)
In de ‘houten kamer’, aflevering 2.
In de hal, de met ornamenten geëtste eternietplaten zijn zichtbaar.
Vanaf 25 januari 2017 zendt de VPRO de vierdelige serie 
