Schepen voor van Eeghen & Co

Piet van Eeghen, telg uit een rijke handelsfamilie, stond aan het hoofd van de handelsfirma Van Eeghen & Co en had daarnaast nog vele andere functies, waaronder die van president van de Nederlandse Bank. Van Eeghen wilde zijn geld inzetten om de maatschappij te verbeteren, gedreven door zijn geloof (dopsgezind) en geholpen door zijn vele invloedrijke en vermogende vrienden. Het boek dat Laura van Hasselt over Piet van Eeghen schreef heeft dan ook de titel gekregen: Geld, geloof en goede vrienden.

Piet van Eeghen is relatief onbekend, maar heeft een belangrijke rol gespeeld in de metamorfose van Amsterdam in de 19e eeuw. Voor talloze van zijn projecten richtte hij een organisatie op waarvan hij vaak voorzitter was en een van de grootste financiers.

Om der een paar te noemen:

  • Stichten van het Prinsengrachtziekenhuis, het eerste moderne ziekenhuis
  • Opvanghuizen voor gevallen vrouwen en verwilderde jongens
  • Sociale volkshuisvesting, fatsoenlijke betaalbare woningen voor minder vermogenden
  • Realisatie van het Vondelpark, plek voor ontspanning en natuurbeleving in de stad
  • Stedelijk Museum, moderne kunst die iedereen van moet kunnen beleven

Het boek van Laura van Hasselt zal er hopelijk toe bijdragen dat Piet van Eeghen, die zijn maatschappelijke activiteiten grotendeels achter de schermen verrichtte, meer bekendheid zal krijgen.

Handelhuis Van Eeghen & Co verdiende veel geld aan de handel met De Oost (Nederlands Indie). Daarvoor zetten zij van 1851 tot 1888 eigen zeilschepen in en waren daarmee als het ware ook reders. In 1873 bestelde Van Eeghen & Co een fregatschip bij de firma Meursing & Huijgens. Dit schip, dat werd gebouwd op de werf Concordia, kreeg de naam ‘Amsterdam’. In 1874 werd een tweede schip van dezelfde werf opgeleverd, het fregatschip Amstel. Beide schepen waren composiet gebouwd volgens de gepatenteerde methode van Wicher Hooite Meursing.

In het Stadsarchief Amsterdam bevinden zich in het archief van Handelshuis Van Eeghen & Co verschillende stukken over deze schepen. Zo ook het bestek van fregatschip Amstel, ondertekend door Van Eeghen. Wie heeft ondertekend namens Meursing & Huygens is wat curieus, aangezien de firmanten Meursing en Huygens toch echt twee verschillende personen waren maar wel één handtekening zetten.

Bron: Stadsarchief Amsterdam

Fregatschip Amsterdam, 1873

Fregatschip Amsterdam is het tot dan toe grootste schip dat op een werf van de Meursings wordt gebouwd: een composiet gebouwd schip van 1482 ton met drie masten, 2 dekken. Het schip heeft bijna 30 jaar gevaren, maar niet altijd bij Van Eeghen & Co. In 1887 wordt de Amsterdam verkocht aan de Firma A. Hendrichs & Co te Amsterdam waarbij het wordt omgedoopt tot Ardjoeno en aangepast tot bark. In 1899 wordt de Ardjoeno verkocht aan A. Hemmes Sr. in Emden in Duisland, en omgedoopt tot Silo. Drie jaar later, op 21 augustus 1902, verliest het schip in een storm gedeeltelijk de zeilen en ra’s en loopt andere schade op. Het is dan in ballast op weg van de Table Bay (Zuid-Afrika) naar Chemainus B.C. (westkust van Canada). Op 5 september 1902 werd het beschadigde schip de haven van Nagasaki binnengesleept en daar afgekeurd.

De tewaterlating van fregatschip de Amsterdam op 11 januari 1873. George Lourens Kiers (1838 – 1916), Stadsarchief Amsterdam.
Het barkschip Amsterdam in volle glorie. Nicolaas Martinus Wijdoogen (1824-1898). Scheepvaartmuseum Amsterdam.
De Silo (voorheen Amsterdam, Ardjoeno) met stormschade in 1902. Bron onbekend.

De Amsterdam en de Amstel waren niet de enige schepen in eigendom of door Van Eeghen & Co gereed. Het waren wel de laatste.

PeriodeSchipThuishaven
1851 – 1865Capella (in 1865 overzeild)Amsterdam
1852 – 1872Alcyone (in 1872 vermist)Amsterdam
1853 – 1873Bellatrix (in 1873 verkocht naar Duitsland)Amsterdam
1855 – 1876Electra (voorheen Witch Of The Wave, in 1876 tot bark gemaakt)Amsterdam
1873 – 1888Amsterdam (in 1888 omgedoopt tot Ardjoeno en verkocht aan A. Hendrichs & Co.)Amsterdam
1874 – 1885AmstelAmsterdam
Bron: Piet’s Scheepsindex.

Christiaan Brunings in de winter van 1963

In de strengste winter van de 20e eeuw berichtte het polygoonjournaal over het ijsbreken op de Merwede. Daarbij werd ook de op de scheepswerf de Nachtegaal van scheepsbouwmeester Jan Frederik Meursing gebouwde stoomijsbreker Christiaan Brunings ingezet. De Christiaan Brunings is dan al lang niet meer actief als ijsbreker en vervangen door modernere ijsbrekers met dieselmotoren. Het schip was tot 1968 wel in de vaart als meetvaartuig, voornamelijk bij de aanleg van de Deltawerken na de watersnoodramp van 1953. Daarvoor bleek het schip door zijn goede vaareigenschappen en trillingsarme motor zeer geschikt. De stoomijsbreker was dus nog wel beschikbaar bij Rijkswaterstaat.

Deze video toont unieke beelden van de ruim 60 jaar oude Christiaan Brunings (bouwjaar 1900) die bezig is met waar hij voor bedoeld is: ijsbreken.

Christiaan Brunings in TV-hit 1974

In de zeer populaire TV serie Merijntje Gijzen’s Jeugd, die in 1974 door de VARA werd uitgezonden, is de op werf de Nachtegaal in 1900 gebouwde stoomijsbreker Christiaan Brunings te zien. In aflevering 10 verhuist Merijntje met zijn familie per schip (de Christiaan Brunings) van een dorpje in West-Brabant naar Rotterdam. De opnamen zijn gemaakt bij de sluis van Benedensas in de huidige gemeente Steenbergen. Het verhaal speelt zich rond 1900 af, het schip past dus goed bij die tijd. Het schip was een ijsbreker die in gebruik was bij Rijkswaterstaat op de Merwede, het heeft in werkelijkheid dus nooit voor dit soort personenvervoer gediend.
De opnamen zijn 6 jaar nadat de Christiaan Brunings in 1968 eigendom werd van Scheepvaartmuseum Amsterdam gemaakt. Het schip is, aan de beelden te zien, in goede staat.

Fragment van aflevering 10 van Merijntje Gijzen’s jeugd. In het begin van deze aflevering vertrekken Marijntje en zijn familie met de Christiaan Brunings van een dorp in West-Brabant naar Rotterdam.

Dat de Christiaan Brunings figureerde in deze serie kwam ik op het spoor door de foto hieronder die op Marktplaats te koop werd aangeboden. De foto is door een bemanningslid genomen bij de opnamen van de TV serie. De verkoper heeft een serie foto’s en negatieven van deze mij onbekende fotograaf gekocht op het Waterlooplein.

De serie Merijntje Gijzen’s jeugd was in 1974 een grote TV-hit. Bijna driekwart van de TV-bezitters keek ernaar en in de kijkcijfer top 10 van dat jaar stonden zes voetbalwedstrijden en vier afleveringen van Merijntje Gijzen’s jeugd. De serie schetst het eenvoudige leven in een Brabants dorp rond 1900 en is een verfilming van een streekroman uit 1925 van de uit Nieuw-Vossemeer afkomstige A.M. de Jong. De opnamelocaties liggen ook in die streek: Nieuw-Vossemeer, Rucphen, Steenwijk.

In 1936 is Merijntje Gijzen’s jeugd ook al eens verfilmd in een ambitieuze speelfilm voor die tijd. De auteur A.M. de Jong speelde daarin zelf mee als de pastoor en Merijntje was het filmdebuut voor de toen 11-jarige Kees Brusse.

Modelbouw van de Christiaan Brunings

Het stoomschip Christiaan Brunings is, voor zo ver bij mij bekend, het enige schip dat op werf de Nachtegaal gebouwd is waar modelbouwsets van te koop zijn. Dit prachtige stoomschip is nog in de vaart en kan worden bezichtigd bij het Scheepvaartmuseum in Amsterdam.

Een model van de stoomijsbreker Christiaan Brunings op de schoorsteenmantel in de kajuit van de Christiaan Brunings.

Er zullen ongetwijfeld ook vrije modelbouwers zijn die de Christiaan Brunings of andere schepen van de werven van Meursing op schaal hebben gebouwd.

Dean’s Marine modelkit 1:24

Dean’s Marine heeft een modelbouwkit ontwikkeld van de Christiaan Brunings schaal 1:24 (1,04 m lang!). Deze bevat een glasvezel versterkte romp, gedetailleerde glasvezel onderdelen, computer gestuurde geprinte onderdelen, een volledige set metalen onderdelen, bouwtekeningen op schaal en instructies. Het kan zowel met een elektromotor als met een echte stoommotor worden aangedreven als radiografisch bestuurd schip.
Er staat een bouwverslag van een modelbouwer online dat laat zien dat het een pakket voor gevorderden is.

Onderstaande buitenlandse modelbouwtijdschriften hebben er een artikel aan gewijd. Dit model wordt over de wereld met trots gebouwd, wat wel uniek is voor zo’n relatief bescheiden Nederlands schip.

De inhoud van het Dean’s Marine bouwpakket van de Christiaan Brunings.
Op het Festival of Model Boating 2010 van de Southend Model Power Boat Club uit Southend-on-Sea, Essex, United Kingdom, won deze Angela de prijs ‘best of show’ voor dit model van Dean’s Marine waar ze jaren aan heeft gewerkt.

World of paper ships schaal 1:100 en 1:250

World of paper ships heeft papieren modellen van de Christiaan Brunings in maar liefst 2 maten te koop: schaal 1:100 (31,2 cm lang) en schaal 1:250 (12,8 cm lang). Bij beide modellen kan een bijpassende set met laser cut details worden besteld.

Bouwplaat Scheepvaartmuseum schaal 1:80

De Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaartmuseum heeft een bouwplaat van schaal 1:80 van stevig karton van de Christiaan Brunings gemaakt. Deze door C.A. Planten ontworpen bouwplaat stamt al uit 1977 en was lange tijd te koop in de winkel van het Scheepvaart, maar voor zo ver bekend inmiddels uitverkocht.

Modelbouwtekeningen.nl schaal 1:50

Op de website www.modelbouwtekeningen.nl is een modelbouwtekening te koop van Directievaartuig S.S. Christiaan Brunings.

Uw model hier?

Heeft u een model van de Christiaan Brunings gemaakt? Stuur mij een paar foto’s (zie contact) en ik plaats ze hier (met bronvermelding).

Christiaan Brunings op de kaart

De Christiaan Brunings ligt momenteel niet bij het Scheepvaartmuseum aan de steiger naast het VOC-schip. Hij is naar de werf voor onderhoud. Maar op verschillende plaatsen is deze bijzondere stoomijsbreker uit 1900 toch nog te zien.

Tot mijn verbazing staat de Christiaan Brunings als schip ingetekend op Google Maps. Niet zoals het met naam en toenaam genoemde VOC schip ernaast, maar toch.

In de collectie van het Scheepvaartmuseum, dat vele scheepsmodellen bevat, zou je ook een model van de stoomijsbreker Christiaan Brunings kunnen verwachten. Maar aan de andere kant, waarom zou je als je een schaal 1:1 model aan de steiger hebt liggen?

Toch ligt er een model van de Chris Brunings in het Scheepvaartmuseum. In de expositie haven 24/7 is een enorme maquette gemaakt van het Noorzeekanaal en de Amsterdamse haven met daarin een miniatuur model van deze stoomijsbreker.

Baarn op de wereldzeeën (3)

Op de website Groenegraf.nl en in de Baarnse Courant van 21 oktober 2019 staat een uitgebreid artikel over de scheepsbouwers en reders Meursing en hun relatie tot Baarn. Het artikel is deel 3 in de reeks ‘Baarn op de wereldzeeën’ en geschreven door Ed Vermeulen, die zelf in een later tijdperk inscheepte op schepen van de Rotterdamse rederij Van Nievelt, Goudriaan & Co’s Stoomvaart Mij (zie deel 1 en deel 2). Het artikel is deels gebaseerd op informatie van deze website, welke ook de bron is voor een aantal illustraties.

Lees het artikel:
Baarn op de wereldzeeën (deel 3); Van scheepsbouwer tot reder: de Meursings en de bark Baarn (online artikel, met meer foto’s!)

Composietbark ‘Baarn’ (1879-1899) gebouwd op werf De Nachtegaal te Amsterdam, scheepsbouwmeester en reder J.F. Meursing, Amsterdam.
Foto Jacob Olie, 1 augustus 1895. Collectie Stadsarchief Amsterdam.

Claude Monet aan het Oosterdok

Claude Monet, de bekende Franse impressionistische schilder, heeft tijdens verblijf van meerdere maanden in Nederland 42 schilderijen gemaakt van Hollandse taferelen. Zijn eerste bezoek was een lange periode van juni tot oktober 1871 in voornamelijk Zaandam en kort in Amsterdam. Zijn laatste bezoek was in 1886 op uitnodiging van Nederlandse bewonderaars. 100 jaar na dat laatste bezoek, in 1986, organiseerde het Van Gogh museum een tentoonstelling: Monet in Holland. Onlangs heb ik het gelijknamige boek op de kop getikt en ik zat daar, in voorbereiding op een lang weekend Parijs, eens in te bladeren. Mijn oog viel op onderstaand schilderij. Had ik dit tafereel niet eerder gezien?

Ik herinnerde mij een foto van schepen die zijn afgemeerd in het Oosterdok, waaronder de Merapi, een in 1870 als Anna Elisabeth op werf de Nachtegaal voor W.H. en A.H. Meursing gebouwd zeilschip. De scheepsnaam is duidelijk leesbaar op de achtersteven. Het type en de positie van de schepen, en in het bijzonder de aanwezigheid van roeibootjes, vertoont opvallend veel gelijkenis met het schilderij van Monet.

De foto is echter gedateerd op 1874 terwijl volgens het boek Monet in Holland het schilderij moet stammen uit 1871. Even zoeken op internet leert dat dit doek inmiddels op 1874 is gedateerd. Van begin 1874 zijn er helemaal geen aanwijzingen bewaard gebleven waar Monet zich toen bevond. Monets biograaf Wildenstein komt op biografische en stilistische gronden tot de conclusie dat de Amsterdamse schilderijen in 1874 geplaatst moeten worden en Monet dus in die periode in Nederland was. Dat blijkt onder meer uit het schilderij van schepen in het Oosterdok, geschilderd in een stijl die duidelijk verder is geëvolueerd sinds zijn Zaanse tijd. Ook is het linnen dat Monet gebruikte anders dan dat in 1871 en tonen enkele Amsterdamse doeken winterse taferelen met sneeuw.
Het is dus mogelijk dat Monet in 1874 de op werf de Nachtegaal gebouwde Merapi heeft geschilderd.

Schepen voor anker in het Oosterdok, toegeschreven aan Andries Jaeger, Rijksmuseum.
De haven van Amsterdam door Claude Monet, 1874 (particulier bezit)
Schepen voor anker in het Oosterdok, toegeschreven aan Andries Jaeger, Rijksmuseum.

In de online collectie van het Rijksmuseum vond ik ook nog een andere foto, die ook wordt toegeschreven aan fotograaf Andries Jaeger, met vrijwel dezelfde compositie met schepen in het Oosterdok. Op de plaats waar de Merapi lag ligt nu duidelijk een ander schip. En dat schip vertoont grotere gelijkenis met het schip op het schilderij van Monet. Er werd dus geen schip van de Meursing werven door Monet vereeuwigd?

Bronnen:

Monet in Holland, Uitgeverij Waanders, Zwolle/Rijksmuseum Vincent van Gogh, Amsterdam. 1986.

Rijksstudio, Rijksmuseum

Postzegels clipper Thorbecke I

Er blijkt een set postzegels te bestaan met als thema de clipper Thorbecke I die in 1875 gebouwd is bij de werven Meursing. Het is een curieus drietal verschillende postzegels, uitgebracht door Grenada in 2009. Het eilandstaatje Grenada, dat ligt in de zuidoostelijke Caribische zee en onderdeel is van het Brits Gemenebest, geeft enorm veel postzegels uit met zeer uiteenlopende thema’s. Zeilschepen zijn overigens een populair thema als afbeelding op postzegels wereldwijd.

De zegels zitten in een zegelvel dat onderdeel uitmaakt van een serie: The world’s most famous ships. Deze is uitgegeven naar aanleiding van Sail 2010. Er komen ook enkele andere Nederlandse clippers in de reeks voor, zoals de Kosmopoliet I (scheepswerf Merwede, scheepsbouwmeester Pieter Blussé), de Voorlichter (scheepswerf Smit te Alblasserdam, scheepsbouwmeester Jan Smit Czn), de Batavier (scheepswerf Smit te Kinderdijk, scheepsbouwmeester Leendert Smit), de Argo (scheepswerf Hoboken te Rotterdam, scheepsbouwmeester Anthony van Hoboken), Philips van Marnix (scheepsbouwmeester Bastiaan Pot), de California (scheepswerf Smit te Slikkerveer, scheepsbouwmeester Jan Smit Fzn) en de Noach (Fop Smit senior), evenals de tussen 1997 en 2000 gebouwde Stad Amsterdam.

De set Thorbecke I bestaat uit twee postzegels met een schilderij van zeeschilder C.A. de Vries van het schip, twee postzegels met een foto van Pieter Oosterhuis van ‘Meursing shipyard’ de Nachtegaal en twee postzegels met een foto van scheepsbouwmeester Wicher Hooite Meursing.

Er is echter iets vreemds aan de hand. Het schilderij is niet van de Thorbecke I (bouwjaar 1875), maar van de Thorbecke (later Sindoro, bouwjaar 1874), zie ook de lijst van schepen.  Beide schepen zijn, evenals de latere Thorbecke II t/m VII, niet op de afgebeelde werf de Nachtegaal gebouwd maar op de werf in Nieuwendam. Deze werf werd toen geleid door scheepsbouwmeester Aalrik Hooite Meursing, en dus niet door de op de zegels afgebeelde broer Wicher Hooite Meursing. De laatste gaf leiding aan werf de Nachtegaal op het Bickerseiland in Amsterdam.

Alle drie de afbeeldingen staan in het boek ‘Nederlandse clippers’ van Ron de Vos (Uitgeverij Van Wijnen, 2003). De maker van de postzegels zal vermoedelijk over dit boek hebben beschikt maar was de Nederlandse taal niet machtig.

Haringvliet op het droge

Het voormalig gasvaartuig van het loodswezen de Haringvliet, waarmee in het begin van de 20e eeuw de verlichting op boeien van gas werd voorzien, wordt door de huidige eigenaar geheel hersteld en omgebouwd tot een varend recreatieschip. De Haringvliet is in 1899 door scheepsbouwmeester Jan Frederik Meursing gebouwd op werf de Nachtegaal als de Zuiderzee.

De Haringvliet op de helling van de Museumwerf in Vreeswijk (Nieuwegein).

In september 2018 lag de Haringvliet op het droge op de dwarshelling van de Museumwerf in Vreeswijk. Daar is onder meer een zwaardhuis ingebouwd. Het is de bedoeling dat het schip weer zeilend wordt, met één mast in plaats van de oorspronkelijke twee masten. Het zwaardhuis, dat is geplaatst in het gedeelte van het schip waar de gastanks in het verleden zaten, moet een zwaard krijgen waarmee de zeileigenschappen van het schip worden verbeterd. De gehele opknapbeurt zal nog enkele jaren duren. Dan zullen er, voor zo ver bekend, vier schepen van de werven Meursing in goede staat in de vaart zijn.